Pracht en horror

Met David, Robert en lauren gaan we rondje battambang doen. We hebben ontbijt bij kleine ngo die kinderen onderwijs verzorgt. Ook kunnen we wat takeaway broodjes regelen. Vandaag gaan we mee met James. Een vriend van Seth die ons heeft opgepikt bij de boot. Z'n tuktuk is groter en dus wel fijn voor vier.
Eerst rijden we battambang uit op weg naar norry station. De norry is de bamboe trein. Oftewel; een bamboe vlonder op trein onderstel die met kleine motor wordt voortbewogen. De rails zijn erg hobbelig, met gaten en soms zie je de rails uit elkaar wijken. De norry blijft gelukkig goed rijden. Soms kunnen we door de bomen genieten van de rijstvelden om ons heen. Of de stroompjes rivieren die we passeren over kleine bruggen.
Het leukste is het passeren van een andere norry. Kort voor ons rijden nog 2 norrys. Ik denk daarom hebben we voorrang. De tegenliggers moeten hun norry afbreken en onderdelen naast de rails leggen. Dan kunnen we voorbij en helpt onze 'chauffeur' de norry weer op te bouwen. We komen verschillende norrys tegen die een voor een afgebroken en weer opgebouwd moeten worden. Geweldig systeem!
Na half uurtje zijn we bij het eind. Voorheen was deze route veel langer en werd het echt als route gebruikt maar nu is het alleen nog een toeristische attractie. Maar ondanks dat; een leuke om mee te pakken.
Als we terug komen bij James rijdt hij ons door naar Phnom Banan. Een tempel complex dat, volgens zeggen, nog ouder is dan Angkor.
Eerst gaan we even zitten bij het tentje van de vrouw van James. Daar is ook z'n 8 maanden oude zoon aanwezig.
Na hapje gaan we op naar de tempel.
Na ruim 350 treden (bij deze mag je je schoenen aanhouden) kwamen op de top van de berg. Daar stonden een aantal kleine tempels. Sommige waren te gevaarlijk om te betreden maar een enkeling kon je bekijken. Persoonlijk niet te vergelijken met Angkor. Het uitzicht was echter geweldig! Prachtige rijstvelden met een enkele boom erin, dorpjes en wat bergen in de achtergrond.
Benden nog even een drankje bij James. Hij begint te vertellen over het land van de boeren in de omgeving dat afgepakt wordt. In juli zijn er verkiezingen geweest. De oppositie heeft gewonnen maar de Cambodja people party claimt de overwinning. Zij zijn al ruim 25 jaar aan de macht. Van wat ik later hoor van Seth bestaat deze partij uit veel voormalig rode khmer leden. En deze party eist land op van boeren. De boeren moeten hun huis afbreken, land (en oogst) achter laten en ergens anders opnieuw beginnen. Enkele boeren hebben aangifte gedaan. Omdat ook in de rechtzaal de CPP veel macht heeft worden deze boeren ook nog gevangen genomen omdat ze vechten voor hun recht.
Vreselijke verhalen! Maar wel erg bijzonder om dat van hem te horen. We mogen veel aan hem vragen en hij vertelt. Heel bijzonder. Maar ik houd er wel echt een heel naar gevoel aan over.

Na korte wandeling naar grot die we niet kunnen vinden, gaan we verder.
We rijden over onverharde weg naar Phnom Sampeau. Het is een zeer hobbelige maar prachtige weg door het landschap we net van boven hebben gezien. Veel mensen zijn in kleine riviertjes aan het vissen, wassen of eten aan het maken. Mooi om te zien. Er hier komt m'n Myanmar gevoel weer terug. Overal kindjes die zwaaien en roepen naar ons.
Aangekomen bij de tempel is het vooral chaos. Je kunt net motor omhoog maar kunt ook lopen. Er zijn verschillende grotten, tempels en een klooster. Maar waar wat precies is wordt niet duidelijk. We besluiten te gaan lopen. We willen in ieder geval terug beneden zijn rond vijf want dan verlaten de vleermuizen de bat Cave.
We lopen omhoog. Het lijkt beetje op de opgang van de gouden rots. Na ongeveer 20 min komen we bij klooster / tempel. Twee ventjes lopen vanaf dat moment continue met ons mee als mini gidsen, naar echt duidelijk wordt het er niet van.
Er is nog een groep en die hebben gids. En van hem horen we weer meer ongelooflijk nare verhalen. Het klooster heeft rode khmer gebruikt als gevangenis. En een stukje hoger gelegen grot, met opening aan de boven kant is gebruikt als 'moordgat'. Anders kan ik het niet omschrijven. Mensen worden naar beneden gegooid, dood of levend, opgehangen en nog veel meer. In de grot staat herinneringsgebouwtje met skeletten. We hangt een hele nare sfeer in de grot. Ik had niet voorbereid op deze informatie. Het komt hard binnen.
Helemaal als we de grot ernaast bekijken. Een nauwe zeer diepe grot met kleine opening. Deze wordt gebruikt voor kinderen. Gruwelijk.
Lauren en ik nemen een tijdje om dit te verwerken.

Daarna lopen we verder. We vinden nog een paar grote Boeddha beelden, waarna terug gaan. We hebben geen idee hoever het nog is verder omhoog en het is bijna vijf uur.
Lauren en ik gaan naar de batcave. De jongens klimmen nog ergens anders op. De grot is geweldig om te zien. Een enorme hoeveelheid vleermuizen zwermen net voor de ingang met veel lawaai. We bekijken dit spektakel een tijdje. En dan ineens vliegen ze uit. In een continue zwerm vliegen ze (van afstandje lijken ze op vlinders) richting de rijstvelden. Prachtig om te zien. Het is oneindig. James vertelt dat het ruim een uur kan duren. Hij neemt ons mee iets verder van de grot. Zwermen zie je over de velden. En met een oranje geel gekleurde lucht is het echt geweldig om te zien.
Daarna rijden we terug naar de stad. Een geweldige en zeer overweldigende dag.
James zet ons af bij Cafe. We drinken de rest van de homemade rum. Die met peer is geweldig. Ik eindig met heerlijke vruchten drank. M'n maag is weer helemaal op orde dus kan genieten. Daarna nog hapje eten en plannen maken voor morgen. En na heerlijke douche naar bed.

De jongens gaan met een brommer terug naar Phnom Sampeau. Lauren en ik doen lekker rustig aan. We regelen eerst bus voor morgen. En mailen par guesthouses voor kamers. Daarna hapje eten en bellen naar homestay. In kompong Cham, onze volgende stop, gaan we 2 dagen bij familie slapen.
Als alles is geregeld lopen we door battambang. Toch iets minder koloniale huizen dan gedacht. En dorp dat wordt genoemd is ook niet veel. Maar het is gezellig en kletsen veel over werk en onze gedeelde hobby theater.
Op een gegeven moment komt iemand op ons af. Hij vraagt zeer geïnteresseerd of we hem het verschil kunnen uitleggen tussen 'will' en 'shall'. Hij is docent Engels en heeft deze vraag van z'n studenten gekregen. We leggen uit en gaan uit van z'n oprechtheid. En dan ineens komt er een grote map te voorschijn met foto's van de school. En de spullen die nodig zijn. En namen van iedereen die de school sponsort en zo verder. We reageren niet meteen enthousiast en hij druipt direct daarna af. Lauren heeft in SR een bekende bezocht die NGO's onderzoekt. Er zijn er enorm veel. En zeker niet allemaal goed. Het is dan ook erg lastig te beoordelen welke doelen goed zijn en welke niet. Omdat we deze school niet hebben bezocht en het niet met eigen ogen hebben kunnen zien besluiten we niets te geven.

Bij terugkomst bij hotel treffen we de jongens. We eten lunch en daarna pikt Seth ons op. De jongens volgen ons op de brommer. We komen langs kleine workshop met het maken van sticky rijst in bamboe. Rijst wordt met water en suiker in bamboe gestopt, op vuur in 2 uur gaar gekookt goed en daar kan de hele dag van gegeten worden.
Ook zien we hoe van sticky rijst pap rijst papier gemaakt. Boven stoom wordt hele dun laagje gemaakt. Na 2 uur drogen in de zon is het klaar. Deze familie verkoopt dagelijks alle vellen die ze per dag maken.
Daarna komen we langs de vis pasta markt. De geur is vreselijk. Zo vreselijk dat ik begin te kokhalsen. Ik heb dit vaker geroken vooral in Laos maar vandaag kan ik er echt niet tegen. Jammer want vind het wel interessant. Maar we gaan gelukkig snel door. Naar rijst wijn maker. Omdat het afval van de gefermenteerde rijst goed voedsel is voor varkens heeft deze familie ook varkens. Deze 'happy' varkens (van de alcohol) worden gebruikt voor de slacht. Al deze workshops zijn gevestigd bij mensen thuis. We rijden door kleine smalle kronkelige weggetjes door een dorpje. Erg leuk.
Aan de rand van het dorp stoppen we naast een tempel die ze aan het bouwen zijn, bij een herdenkingsmonument. Hier in de buurt was ook een killing field van de khmer rouge. Het klooster fungeerde als gevangenis en mensen werden systematisch afgeslacht. Anders dan dat kan ik het niet omschrijven. Op het monument is in beelden en tekst een aantal voorbeelden genoemd. In het moment liggen vele skeletten opgestapeld. M'n maag keert om.
Seth vertelt dat een overlevende die nu in Canada woont dit monument heeft laten bouwen. Hij wil dat niemand dit vergeet is gebeurd. Seth vertelt echter ook dat kinderen op school nog steeds niets leren over deze geschiedenis. De regering verbiedt dit nog steeds als onderdeel van de leerstof. Ook vertelt Seth dat de KR nog steeds heel veel invloed heeft. Veel leiders van de KR zitten in het parlement. Iedereen weet wat ze hebben misdaan maar kunnen er niets tegen doen. De CPP heerst overal. Het valt op dat veel huizen een groot bord van deze partij in hun tuin hebben staan. Dit wordt opgedrongen. Als ze het niet accepteren wordt ze iets aangedaan. Als ze bij Seth zouden langs komen zou hij het zo accepteren. Hij vertelt dat z'n ouders KR hebben overleefd maar zijn zus en de broer van James niet. Hij zelf was erg jong maar kan wel goed herinneren dat het een vreemde jeugd was waarbij hij vooral veel morst verhuizen. Hij durft er nu openlijk over te praten dus dat is wel iets dat is veranderd maar ik begrijp steeds meer dat Cambodja nog heel ver weg is van herstel van de KR. Rechters geven op; zij kunnen recht niet uitvoeren. UN en AI hebben geen zeggenschap in Cambodja volgens de wet. Het is dus erg complex om het te veranderen. KR zorgt ook dat mensen slecht opgeleid worden (ruim 70% is analfabeet) waardoor veel mensen niet weten. Onderwijs is niet gratis en docenten krijgen zeer slecht betaald. Gelukkig zijn er veel mensen zoals Seth en James, docenten, studenten geven steeds meer informatie door waardoor het vooral ook buiten de grenzen komt. Maar ziet ook in dat een oplossing nog erg ver weg ligt.
We zijn allemaal een beetje stil van deze informatie. Ook later op de dag vertelt Seth meer en meer. We hadden allemaal geen idee. Heftig!
We rijden verder naar grote Boeddha. Daar spelen we vooral met groepje kinderen dat daar elke zondag les krijgt. We rijden terug en nodigen Seth uit voor een drankje. Hij gaat liever naar huis; dat begrijp ik. Z'n vrouw werkt in Siem Reap als docent. Hij ziet haar eens in de 2 weken, maar hij wil graag naar z'n dochtertje van 4 maanden. We nemen afscheid.

We drinken een biertje en nemen de dag door. En dan vertelt David hoe hij is opgegroeid in Irak. Ondanks die tijd van oorlog geeft hij aan dat het nu misschien nog wel erger is. Er is geen oorlog meer maar alsnog kun je elke moment opgeblazen worden. En daarnaast mag je absoluut nergens tegenin gaan. Wat een dag....
We eten ergens hapje en gaan slapen. Deze dag ga ik niet snel vergeten.
X wen